Προσεύχονται οι επιστήμονες;

Ο Αϊνστάιν απαντά στο ερώτημα ενός μικρού κοριτσιού για την επιστήμη και τη θρησκεία 
«Οποιοσδήποτε εμπλέκεται σοβαρά με την επιστήμη αποκτά την πεποίθηση ότι κάποια δύναμη είναι φανερή στους νόμους του σύμπαντος, ένα πνεύμα που είναι πολύ ανώτερο από τον άνθρωπο».

Ανεξάρτητα αν εκφράζονται ακούσια με εκπληκτικές παρατηρήσεις πάνω σε διάφορα θέματα ή κάνουν απλές αλλά προφανείς ερωτήσεις για το πώς λειτουργεί ο κόσμος, τα παιδιά έχουν ένα απλοϊκό τρόπο να απογυμνώνουν το πιο περίπλοκο πολιτιστικό φαινόμενο στη βασική του έννοια, ωθώντας όλους εμάς να επανεξετάσουμε τις υποθέσεις που κάνουμε για αυτό το φαινόμενο. Για παράδειγμα, η διαμάχη που υπάρχει από αρχής κόσμου μεταξύ επιστήμης και θρησκείας έχει απασχολήσει όλους τους πεφωτισμένους, από τον Γαλιλαίο μέχρι τον Καρλ Σαγκάν, καθώς και κάποια από τα επιστημονικά μυαλά της εποχής μας. Ωστόσο, το τεράστιο πολιτιστικό φορτίο αυτού του ζητήματος δεν σταμάτησε ένα μικρό κορίτσι από τη Νέα Υόρκη με το όνομα Phyllis να θέσει εκ νέου το ερώτημα στον μεγάλο Άλμπερτ Αϊνστάιν σε ένα γράμμα του 1936 που βρέθηκε στο βιβλίο Dear Professor Einstein: Albert Einstein's Letters to and from Children. Το γράμμα έγραφε τα ακόλουθα:

Εκκλησία Riverside
19 Ιανουαρίου 1936

Αγαπητέ μου δρ. Αϊνστάιν,

Στην τάξη του κατηχητικού προέκυψε η ερώτηση: Προσεύχονται οι επιστήμονες; Το θέμα άνοιξε γιατί αναρωτηθήκαμε αν μπορούμε να πιστεύουμε ταυτόχρονα και στην επιστήμη και στη θρησκεία. Γράφουμε σε επιστήμονες και σε άλλους σπουδαίους ανθρώπους και προσπαθούμε να βρούμε απάντηση στην ερώτησή μας. Θα μας τιμούσατε ιδιαίτερα αν απαντούσατε στην ερώτησή μας: Προσεύχονται οι επιστήμονες και αν ναι, για τι πράγμα προσεύχονται; Είμαστε στην έκτη τάξη και η δασκάλα μας είναι η κυρία Ellis.

Με εκτίμηση
Phyllis

Μόλις πέντε μέρες μετά, ο Αϊνστάιν απάντησε −τι υπέροχο όταν τόσο σπουδαίοι άνθρωποι απαντούν στην ειλικρινή περιέργεια των παιδιών!− και η απάντησή του έχει την ίδια πνευματική ποιότητα της επιστήμης την οποία εκθείαζε ο Πτολεμαίος χιλιάδες χρόνια πριν και ο Σαγκάν δεκαετίες αργότερα. Ο Αϊνστάιν, έξι χρόνια πριν, είχε μιλήσει γι' αυτό το ζήτημα, με πολύ πιο περίπλοκη γλώσσα και με μια ρητορική που ξεπερνούσε τη λογική, στη θρυλική συζήτησή του με τον Ινδό φιλόσοφο Tagore.

24 Ιανουαρίου 1936

Αγαπητή Phyllis,

Θα προσπαθήσω να απαντήσω στην ερώτησή σου όσο πιο απλά μπορώ. Αυτή είναι η απάντησή μου:

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι κάθε συμβάν, συμπεριλαμβανομένων και των ανθρωπίνων σχέσεων, υπόκειται στους νόμους της φύσης. Επομένως, ένας επιστήμονας δεν μπορεί να έχει την τάση να πιστεύει ότι η πορεία των γεγονότων μπορεί να επηρεαστεί από την προσευχή, δηλαδή από μια υπερφυσικά εκδηλωμένη ευχή.

Ωστόσο, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι η πραγματική γνώση μας για αυτές τις δυνάμεις είναι ατελής, άρα τελικά η πεποίθηση μας για την ύπαρξη ενός τελικού κι απόλυτου πνεύματος εναπόκειται σε ένα είδος πίστης. Τέτοιες πεποιθήσεις παραμένουν διάσπαρτες ακόμα και με τα τρέχοντα επιτεύγματα της επιστήμης.

Παρόλα αυτά, οποιοσδήποτε εμπλέκεται σοβαρά με την επιστήμη αποκτά την πεποίθηση ότι κάποια δύναμη κυβερνά τους νόμους της φύσης, μια δύναμη που είναι πολύ ανώτερη από τον άνθρωπο. Έτσι, η επιστήμη οδηγεί σε ένα θρησκευτικό συναίσθημα ειδικού τύπου, που είναι σίγουρα αρκετά διαφορετικό από τη θρησκευτικότητα κάποιου πιο αφελούς.

Με εγκάρδιους χαιρετισμούς
Ο δικός σου Α. Αϊνστάιν